Thụy Điển đang trở thành một xã hội không dùng tiền mặt

Vào năm 1661, ngân hàng Stockholms Banco, tiền thân của ngân hàng trung ương Thụy Điển, phát hành giấy bạc đầu tiên ở Châu Âu. Tờ giấy bạc in trên giấy cứng có hình mờ, mang dấu niêm của ngân hàng cùng với 8 chữ ký bằng tay.

Hồi năm ngoái, Thụy Điển phát hành một đợt tiền giấy mới, mang hình ảnh những nhân vật nổi bật của Thụy Điển trong thế kỷ 20. Nhưng có lẻ đây sẽ là đợt tiền giấy cuối cùng vì giống như các quốc gia Bắc Âu láng giềng như Na Uy, Đan Mạch, Phần Lan, Thụy Điển đã nhanh chóng trở thành một xã hội gần như không còn dùng tiền mặt nữa.

Cô Louise Henriksson, 26 tuổi, làm nghề phụ tá giáo chức, thú nhận, “tôi không có dùng tiền mặt nữa cho bất cứ chuyện gì. Vì không cần nữa. Các cửa tiệm không muốn nhận; nhiều ngân hàng cũng không có tiền mặt. Ngay cả mua một thỏi kẹo hay tờ báo, bạn dùng thẻ hoặc điện thoại.”

Hệ thống xe buýt Thụy Điển đã không lấy tiền mặt trong nhiều năm vừa qua. Gần như là không thể mua vé xe điện ngầm bằng tiền mặt. Các cửa hàng, theo luật cho phép, có quyền từ chối không nhận bạc giấy và bạc cắc, hàng quán ngoài đường – và ngay cả nhà thờ – ngày càng ưa thích việc trả tiền bằng thẻ hay điện thoại.

Theo ngân hàng trung ương Riksbank thì giao dịch bằng tiền mặt chiếm không đến 2% trị giá số tiền trả tại Thụy Điển năm ngoái, con số này có thể giảm xuống còn 0.5% vào năm 2020. Trong các cửa hàng, tiền mặt bây giờ chỉ chiếm khoảng 20% lượng giao dịch, giảm xuống phân nửa so với 5 năm về trước, và rất thấp so với tỷ lệ trung bình của toàn cầu là 75%.

Và điều lạ lùng là khoảng 900 trong số 1.600 chi nhánh ngân hàng tại Thụy Điển không còn trữ tiền mặt hoặc không chịu nhận tiền mặt gửi vào, và nhiều ngân hàng, nhất là ở vùng nông thôn, không còn máy rút tiền tự động. Lượng tiền krona của Thụy Điển lưu hành giảm từ 106 tỉ trong năm 2009 xuống còn 80 tỉ trong năm ngoái. Người ta dự phóng là Thụy Điển sẽ trở thành một xã hội không dùng tiền mặt trong vòng 5 năm tới.

Thẻ tín dụng hiện nay là hình thức chính để thanh toán tiền bạc. Dân Thụy Điển dùng thẻ nhiều gấp ba lần dân Châu Âu.

Gần đây các ứng dụng trong smartphone để trả tiền đã trở nên phổ thông nhanh chóng. Ứng dụng Swish cho phép người dùng smartphone chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng của mình cho người khác một cách dễ dàng, chỉ cần biết số điện thoại của nhau. Gần phân nửa dân số Thụy Điển dùng Swish. Mỗi tháng có hơn 9 triệu giao dịch dùng Swish.

Trong khi đó thì giới bán hàng rong chọn dùng iZettle, một hệ thống nhận thẻ tín dụng qua smartphone. Người bán hàng gắn một máy đọc thẻ tín dụng vào smartphone rồi dùng ứng dụng để thanh toán giao dịch.

Các nhà thờ Thụy Điển cũng thích nghi theo lối trả tiền mới bằng cách hiển thị số điện thoại sau lễ để các tín hữu dùng ứng dụng Swish đóng góp tiền. Một nhà thờ tại Stockholm cho biết trong năm ngoái chỉ có 15% tiền đóng góp là tiền mặt, phần còn lại là hoàn toàn qua smartphone.

Dĩ nhiên là có những quan tâm khi có sự thay đổi. Các trường hợp lừa đảo điện tử đã gia tăng gấp đôi. Giới quan tâm về quyền riêng tư thì lo ngại vì tất cả giao dịch đều được ghi chép lại. Các tổ chức hỗ trợ người già thì lo cho những người lớn tuổi, không quen thanh toán tiền bạc bằng điện tử, không quen theo dõi chi thu bằng điện tử, sẽ là thành phần bị thiệt thòi. Giới sư phạm thì lo rằng giới trẻ sẽ bị cám dỗ tiêu xài trong khi không có đồng nào trong túi.

Chính vì những lý do trên và lý do khác mà tiền mặt chưa hoàn toàn chết hẵn. Ngay cả trong vòng những năm trước mặt, khi mà dân Thụy Điển gần như không dùng tiền mặt nữa, loại bỏ tiền mặt hoàn toàn cần phải có một quyết định chính trị.

Jon Henley
4-6-2016

Hoàng Thuyên lược dịch